کولونوسکوپی چیست و برای تشخیص چه مواردی استفاده می شود؟
کولونوسکوپی (اندوسکوپی روده بزرگ) منظم راهی برای غربالگری و تشخیص به موقع سرطان روده بزرگ یا کولون یا پولیپ‌های پیش‌سرطانی در سنین بالاست. معمولا توصیه می‌شود غربالگری با کولونوسکوپی از ۵۰ سالگی شروع شود و تا ۷۵ سالگی ادامه یابد.
کولونوسکوپ یک وسیله لوله‌ای دراز و انعطاف‌پذیر با قطری حدود 25/1 سانتی‌متر است که تصویری از پوشش داخلی روده بزرگ منتقل می‌کند تا پزشک از لحاظ وجود ناهنجاری‌ها آن را بررسی کند. کولونوسکوپ از طریق راست‌روده وارد و تا انتهای دیگر روده بزرگ پیش برده می‌شود.
کولونوسکوپ قابل‌خم شدن است، بنابراین پزشک می‌تواند آن در طول قوس‌های روده بزرگ به جلو براند. ممکن است حین انجام عمل از شما خواسته شود تغییر وضعیت بدهید تا در حرکت دادن کولونوسکوپ به پزشک کمک شود. کولونوسکوپ هوا را به روده بزرگ می‌دمد تا روده بزرگ باز شود و بتوان واضح‌تر درون آن را دید. حین انجام این عمل ممکن است احساس خفیف چنگه شکمی داشته باشید.
با کشیدن نفس‌های عمیق و آهسته هنگام این عمل می‌توان این مشکل را تخفیف داد. هنگامی که کار پزشک تمام شد، در حالی که پوشش درونی روده یزرگ را به دقت بررسی می‌کند، وسیله را به آهستگی خارج خواهد کرد. حین انجام کولونوسکوپی ممکن است ضایعات خوش‌خیمی هم کشف شوند که به علت بی‌علامت بودن شما تا به حال تشخیص داده نشده باشند. شایع‌ترین این ضایعه‌ها دیورتیکولوز و هموروئید هستند.
دیورتیکولوز
دیورتیکولوز اصطلاحی است که برای وجود دیورتیکول‌ها در روده به کار می‌رود. دیورتیکول‌ها ساختارهای کیسه‌مانندی هستند که گاهی در دیواره عضلانی روده بزرگ شکل می‌گیرند و به بیرون برجسته می‌شوند. این عارضه بسیار شایع است و بین ۴۰ تا ۶۰ درصد افراد آنها را دارند و با افزایش سن هم شیوع آن بیشتر می‌شود، به طوری که بیش از ۶۵ درصد افراد بالای ۸۰ سال به این عارضه مبتلا هستند.
دیورتیکول‌ها معمول بیشتر در کولون سیگموئید- بخشی از روده بزرگ درست بالای راست‌روده- تشکیل می‌شوند.
دیورتیکولوز فقط هنگامی علامت‌دار می‌شود که یکی از این دیورتیکول‌ها خونریزی کند یا عفونی شود. هنگامی که خونریزی در دیورتیکول رخ می‌دهد، معمولا برای مدت کوتاهی با شدت ادامه می‌یابد، اما در اغلب موارد خونریزی به خودی‌خود بند می‌آید. علت خونریزی دیورتیکول دقیقا روشن نیست، فقط می‌دانیم عاملی با ایجاد جراحت یک رگ خونی در این کیسه باعث خونریزی می‌شود. حتی اگر خونریزی به خودی‌خود متوقف شود، ممکن است مقدار زیادی خون از دست بدهید، بنابراین باید نزد پزشک بروید.
دیورتیکولیت
دیورتیکول‌ها در برخی افراد عفونی می‌شوند و عارضه دیورتیکولیت ایجاد می‌کنند. دیورتیکولیت به اندازه دیورتیکولوز شایع نیست و میزان بروز آن پایین و بین ۴ تا ۱۵ درصد در افراد دچار دیورتیکولوز است.
علت دقیق ایجاد دیورتیکولیت هنوز روشن نیست. سن بالا، چاقی، نداشتن فعالیت جسمی و میزان کم فیبرهای خوراکی در رژیم غذایی و نیز خوردن گوشت قرمز از عوامل خطرساز برای این عارضه هستند.
علائم معمول دیورتیکولیت یا عفونت دیورتیکول شامل درد در بخش پایینی شکم، اغلب در سمت چپ، تب و به هم خوردن عادات اجابت مزاج به صورت اسهال یا یبوست است. اغلب افراد دچار دیورتیکولیت در بخش پایینی چپ شکم درد دارند، اما خونریزی ندارند. پزشک شما احتمالا برای یافتن نشانه‌های التهاب فعال ممکن است دستور انجام سی‌تی‌اسکن از شکم را بدهد.
درمان معمول شامل تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها برای 7 تا ۱۰ روز است. افراد دچار عارضه شدیدتری مانند آبسه (ایجاد یک حفره چرکی) می‌شوند. تخلیه چرک ضروری است و اغلب نیاز به بستری شدن و دریافت آنتی‌بیوتیک وریدی دارد.
پیشگیری
هنوز دقیقا معلوم نیست آیا می‌توان از دیورتیکولوز یا دیورتیکولیت پیشگیری کرد یا نه؟ ورزش کردن، کنترل وزن و مصرف کمتر گوشت قرمز و استفاده بیشتر از فیبرهای گیاهی ممکن است کمک‌کننده باشد. برخی از داده‌های پژوهشی نشان می‌دهند مصرف فیبر بیشتر خطر ایجاد دیورتیکول و علامت‌دار شدن آن را کاهش می‌دهد، البته اگر از قبل دیورتیکول داشته باشید.
بزرگسالان نیاز به ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر خوراکی در روز دارند که از غذاهایی مانند حبوبات، غلات کامل، سبزی‌ها و میوه‌ها تامین می‌شود.
مصرف مکمل فیبر هم ممکن است مفید باشد اما به تدریج میزان فیبر رژیم غذایی‌تان را بالا ببرید چرا که بالا بردن سریع مصرف فیبر باعث ایجاد گازهای روده‌ای و آروغ زدن می‌شود.
سوال دیگری که ممکن است مطرح شود این است که آیا خوردن مواد غذایی که هسته‌های ریز دارند خطر دیورتیکولیت را افزایش می‌دهد یا نه؟ مبنای این سوال این نظریه است که تخمه‌ها، مغزها و پاپ‌کورن ممکن است داخل دیورتیکول‌ها گیر کنند و باعث التهاب و عفونت شوند و به این ترتیب خطر دیورتیکولیت را بالا ببرند اما این نظریه هیچ‌گاه ثابت نشده است. از طرف دیگر تخمه‌ها و مغزها منبع مهمی از فیبرهای خوراکی هستند.
هموروئیدها
هموروئیدها به‌رغم شهرت بدشان بالشتک‌های عروقی طبیعی هستند که در ناحیه مجرای مقعدی در 4 سانتی‌متری انتهای روده بزرگ (راست‌روده) قرار دارند و نقشی در جلوگیری از نشت مدفوع ایفا می‌کنند.
این بالشتک‌ها در دو قسمت داخل و خارج مجرای مقعد قرار دارند که به آنها «هموروئیدهای داخلی و خارجی» می‌گویند.
هموروئیدها اندام‌های طبیعی این ناحیه هستند، اما اگر متورم و بزرگ شوند، نه‌تنها کمکی به فرد نمی‌کنند، بلکه ممکن است هم باعث نشت مدفوع و هم خونریزی و بیرون‌زدگی و درد و خارش هنگام اجابت مزاج شوند. علت این تورم و بزرگی این است که وریدها در بافت همبند جا‌گیر می‌شوند. اگر این بافت ضعیف شود، هموروئیدها برجسته می‌شوند. این ضعف بافتی ممکن است در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی و فشار ناشی از نشستن طولانی‌مدت روی توالت یا زور زدن برای اجابت مزاج باشد.
بارداری هم یک عامل شایع تورم هموروئیدهاست.
هنگامی که هموروئیدها در بخش پایینی راست‌روده (هموروئیدهای داخلی) متورم می‌شوند، ممکن است خونریزی کنند و شما خون قرمز روشن را در توالت ببینید اما تنها هنگامی که هموروئیدها به قدری بزرگ شوند که به فراتر از مقعد گسترش یابند (هموروئید خارجی) و خارش‌دار شوند، می‌توانید توده آنها را حس کنید.
این هموروئید خارجی که اغلب افراد از آن شکایت می‌کنند، بیرون از مقعد قرار دارد. هنگامی که این هموروئیدها متورم می‌شوند، پوست روی آنها تحریک و تخریب می‌شود و ممکن است خارش‌دار یا دردناک شود. گاهی لخته خون درون هموروئید تشکیل می‌شود که می‌تواند بسیار دردناک باشد.
هموروئیدها در فاصله سال‌های ۴۵ تا ۶۵ سالگی بیشترین شیوع را دارند.
درمان و پیشگیری
هموروئیدها اغلب با گرفتن سابقه پزشکی و معاینه جسمی تشخیص داده می‌شوند.
اصولا برای برطرف کردن علائم هموروئید با توجه به نوع و تشخیص پزشک در این رشته چند روش درمانی وجود دارد.
درمان‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی معمولا برای هموروئیدهای خفیف درجه اول و دوم خارجی موثر هستند. مصرف رژیم غذایی پرفیبر؛ یعنی میوه‌ها و سبزی‌هایی مانند کاهو، آلو، انجیر و نان سبوس‌دار برای پیشگیری از یبوست مفید است.
عادات اجابت مزاجتان را اصلاح کنید و از نشستن و زور زدن روی توالت برای دوره‌های طولانی بپرهیزید.
اگر دچار یبوست باشید، استفاده از ملین‌هایی مانند دوکوسات یا مسهل‌های ملایم سودمند است.
نشستن در لگن آب گرم می‌تواند درد و خارش را تسکین دهد. کرم‌های ضدهموروئید که بدون نسخه قابل‌تهیه‌اند، حاوی آستروئید هستند که تصور می‌رود به کاهش التهاب کمک می‌کنند اما شواهد علمی درباره تاثیربخش بودن آنها وجود ندارد.
در صورتی که درون هموروئید خارجی لخته تشکیل شود، پزشک ممکن است درمان جراحی برای برداشتن هموروئید را توصیه کند.
در موارد خونریزی‌های مکرر یا هموروئیدهای پیشرفته دردناک نیز ممکن است جراحی برای برداشتن هموروئید یا استفاده از شیوه‌های سرپایی مانند کوتر کردن (سوزاندن با جریان برق)، منجمد کردن و بستن هموروئید با حلقه لاستیکی توصیه شود.
خارش مقعد
خارش مقعد یک علامت است، نه یک بیماری و ممکن است علل بسیار متفاوتی داشته باشد. در اغلب موارد افراد دچار خارش مقعد، بیماری‌ای در مقعد یا راست‌روده‌شان ندارند. در عوض احساس خارش نشانه‌ای از این است یک یا چند عامل باعث خارش پوست در آن ناحیه شده‌اند:
- مدفوع باقیمانده روی پوست. اگر ناحیه مقعدی به خوبی پاک نشود، ممکن است مقداری مدفوع در محل بماند و باعث خارش شود. در مواردی هم ممکن است مدفوع آبکی از مقعد نشت کند و باعث خارش شود. این عارضه ممکن است در افراد سالمی که رژیم غذایی‌شان شامل مقدار زیادی مایعات است، ایجاد شود.
- رژیم غذایی حاوی غذاها یا نوشیدنی‌هایی که مقعد را تحریک می‌کنند. شماری از غذاها و نوشیدنی‌ها ممکن است مقعد را تحریک کنند، از جمله غذاهای تند، قهوه (چه کافئین‌دار و چه بدون کافئین)، چای، کولا، شیر، نوشیدنی‌های الکلی، شکلات، مرکبات، گوجه‌فرنگی و قرص‌های ویتامین C. هنگامی که فرد این مواد را می‌خورد یا می‌نوشد، معمولا ۲۴ تا ۳۶ ساعت طول می‌کشد تا خارش مقعد شروع شود و این مدتی است که غذا در طول آن مجرای گوارش را طی می‌کند.
- درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها. برخی از آنتی‌بیوتیک‌های قوی که گونه‌های باکتریایی متعدد را از بین می‌برند، ممکن است با از بین بردن اکولوژی میکروبی طبیعی روده‌ها باعث خارش مقعد شوند. این داروها را «آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف» می‌گویند که شامل تتراسیکلین‌ها، اریترومایسین و ... می‌شوند.
- تحریک ماده شیمیایی موضعی یا حساسیت پوست مقعد. در افراد حساس مواد شیمیایی و داروهایی که در ناحیه مقعد به کار می‌روند ممکن است باعث تحریک موضعی و واکنش‌های حساسیتی شوند. از جمله عوامل شایع این تحریک‌ها رنگ‌ها و رایحه‌هایی است که در دستمال توالت (به‌خصوص انواع معطر) به کار می‌روند، اسپری‌های بهداشتی زنانه و سایر دئودورانت‌هایی که در این ناحیه و اندام‌های تناسلی به کار می‌روند و پودرهای تالک ضدباکتری، صابون‌ها و پاک‌‌کننده‌های پوستی ضدباکتری، به‌خصوص صابون‌های معطر هستند.