عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن

خانه > سلامت > اطلاعات داروها > عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن

عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن

عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن : آهن در زمره مواد معدنی ضروری قلمداد می‌شود. با این وجود، همانند بسیاری از دیگر مواد معدنی مصرف بیش از حد آن برای سلامت مضر است. در واقع، آهن می‌تواند چنان سمی‌ باشد که جذب آن به شدت از سوی مجرای گوارشی کنترل می‌شود. بدین ترتیب، خطر جذب بیش از حد آن و بالطبع تاثیرات منفی آن به حداقل می‌رسد. هنگامی که این مکانیزم ایمنی دچار نقصان گردد، مشکلات مرتبط با سلامتی بروز می‌کنند.

عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن

آهن چیست؟
آهن یکی از ضروری‌ترین مواد معدنی مغذی قلمداد می‌شود که اکثر آن را گلبول‌های قرمز مصرف می‌کنند.
بخش عمده‌ایی از هموگلوبین، پروتئینی که در گلبول‌های قرمز یافت می‌شود، می‌باشد.هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن به سلول‌های بدن است.

دو نوع آهن خوراکی وجود دارد:
آهن خون‌ رنگزا: این نوع آهن فقط در خوراکی‌های حیوانی یافت می‌شود، اغلب در گوشت قرمز. این نوع آهن نسبت به آهن غیر‌ خون‌رنگزا ساده‌تر جذب بدن می‌شود.

آهن غیر خون‌ رنگزا: اغلب آهن‌های خوراکی غیر خون‌رنگزا هستند. این نوع آهن هم در خوراکی‌های گیاهی و هم در خوراکی‌های حیوانی یافت می‌شود. جذب آن با اسیدهای بنیادی از قبیل ویتامین C افزایش می‌یابد، اما با مصرف ترکیبات گیاهی مانند اسید فیتیات این روند کاهش می‌یابد.

افرادی که مقدار اندکی آهن خون‌رنگزا از رژیم غذایی خود جذب می‌کنند و یا رژیم آنها حاوی هیچ‌گونه آهن خون‌رنگزایی نیست، با خطر ابتلا به کمبود آهن مواجه هستند.

افراد بسیاری از کمبود آهن رنج می‌برند، به ویژه زنان. در واقع، کمبود آهن در زمره شایع‌ترین نوع کمبود مواد معدنی جهان به شمار می‌رود.

قاعده‌ی ذخیره‌ی آهن
به دو دلیل عمده سطح آهن در بدن مرتبا تنظیم و تعدیل می‌گردد:
آهن یک ماده‌ی معدنی ضروری است که نقش عمده‌ایی را در بسیاری از عملکردهای اساسی بدن ایفا می‌کند، اما بدن ما به میزان محدودی از آن نیاز دارد.
مصرف بیش از حد آهن به صورت بالقوه سمی است، بنابراین امکان جذب بیش از حد آهن توسط بدن وجود ندارد.
بدن میزان آهن مورد نیاز خود را با کمک جذب از طریق دستگاه گوارش تنظیم می‌کند.
هپسیدین، هورمون تنظیم و تعدیل آهن، مسئول حفظ تعادل آهن ذخیره شده در بدن است. کارکرد اصلی آن ممانعت از جذب آهن فراوان است.

اساسا بدین شیوه عمل می‌کند:
جذب آهن فراوان–< افزایش سطح ترشح هپسیدین–< کاهش جذب آهن.

کاهش ذخیره‌ی آهن–< کاهش سطح ترشح هپسیدین–< افزایش جذب آهن.

در اغلب مواقع این سیستم کاملا دقیق عمل می‌کند. با این وجود، برخی از اختلالات مانع از ترشح هپسیدین می‌گردد که منجر به تجمع آهن در بدن می‌گردد.
از طرف دیگر، شرایطی که منجر به ترشح بیش از حد هپسیدین گردد، کمبود آهن را در بدن پدید می‌آورد.
تعادل میزان آهن در بدن می‌تواند تحت تاثیر مصرف آهن در رژیم غذایی قرار گیرد. در طول زمان، رژیم‌هایی که فاقد آهن کافی هستند، می‌توانند کمبود آهن را پدید آورند. از طرف دیگر، مصرف ببش از حد مکمل‌های آهن خطر ابتلا به مسمومیت‌های حاد ناشی از آهن را به وجود می‌آورد.

مسمومیت ناشی از مصرف آهن
مسمومیت ناشی از آهن زیاد هم می‌تواند ناگهانی و هم می‌تواند به صورت تدریجی رخ دهد.
بسیاری از مشکلات جدی مرتبط با سلامت، از مصرف تصادفی بیش از حد آهن همانند مصرف بیش از حد مکمل‌ها برای مدت طولانی یا اختلال مزمن جذب حداکثری آهن است.
در شرایط معمول، مقدار اندکی آهن در شریان‌های حیاتی به گردش در می‌آیند.
سلامت آن منوط به پروتئین‌هایی از قبیل ترانسفرین است که مانع از آسیب‌رسانی آهن به دیگر بافت‌ها می‌گردد.
با این وجود، مسمومیت ناشی از آهن می‌تواند سطح آهن آزاد را در بدن به طرز قابل توجهی افزایش دهد.
آهن آزاد از خواص اکسیداسیونی برخوردار است، نقطه‌ی مقابل خاصیت آنتی‌اکسیدانی، و می‌تواند منجر به آسیب سلولی گردد.

این امر می‌تواند چندین عامل داشته باشد. از جمله:
مسمومیت ناشی از آهن: مسمومیت هنگامی اتفاق می‌افتد که افراد، به ویژه کودکان، بیش از حد مکمل آهن مصرف نمایند.
هموکروماتوز(تجمع غیر طبیعی آهن) ارثی: یک اختلال ژنتیک که با جذب مفرط آهن از غذاها بروز می‌کند.
تجمع افراطی آهن در نژاد سیاه (افریقایی): یک رژیم غذایی مملو از آهن ناشی از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از آهن. این امر برای اولین در افریقا که آبجوهای دست‌ساز و خانگی در بشکه‌های فلزی نگه‌داری می‌شد، مشاهده شد.

مسمومیت ناشی از آهن دقیقا هنگامی پدید می‌آید که افراد در مصرف مکمل‌های آهن افراط نمایند. میزان ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم می‌تواند علائم معکوسی را بروز دهد، حال آنکه مصرف بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز آسیب‌هایی را پدید می‌آورد که مستلزم مراقبت‌های پزشکی است.
بدین ترتیب مصرف بیش از حد مکمل‌های آهن منجر به مشکلات حادی می‌گردد. از اینکه طبق دستورالعمل درج شده بر روی مکمل آهن پیروی می‌کنید، اطمینان حاصل نمائید و هیچ‌گاه بیش از آنچه پزشکتان تجویز کرده مصرف نکنید.
علائم اولیه‌ی مسمومیت ناشی از آهن شامل دل‌درد، تهوع و استفراغ می‌شود.
به طور کلی، انباشته شدن حجم زیادی آهن در اندام‌های داخلی به صورت بالقوه منجر به آسیب‌های مرگباری از جمله به مغز و کبد وارد می‌سازد.
علائم مصرف بیش از حد مکمل‌ها در طی زمان، شباهت بسیاری به علائم تجمع آهن در بدن دارد که در زیر به تفصیل به آن پرداخته می‌شود.

تجمع آهن در بدن
تجمع آهن به شکل‌گیری تدریجی آهن فراوان در بدن اطلاق می‌شود. این امر ناشی از اختلال در سیستم تنظیم سطح آهن درحد طبیعی رخ می‌دهد.
تجمع آهن در بدن اغلب افراد چندان نگران‌کننده نیست. اما برای افرادی که به طور ژنتیک مستعد جذب آهن فراوان از دستگاه گوارش خود هستند، می‌توانند نگران‌کننده باشد.
شایع‌ترین اختلال تجمع آهن، هموکروماتوز ارثی است که منجر به شکل‌گیری آهن در بافت‌ها و اندام‌های بدن می‌گردد.
چنانچه هموکروماتوز بدون درمان رها شود، به مرور زمان خطر ابتلا به آرتروز، سرطان، نارسایی کبدی، دیابت و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
خلاص شدن از این آهن اضافی برای بدن چندان آسان نیست. موثرترین روش برای رهایی از از تجمع آهن، از دست دادن خون است.
بنابراین، احتمال اینکه زنان پس از بلوغ و پیش از یائسگی، مشکلات ناشی از تجمع آهن را تجربه نمائید بسیار کم است. علاوه بر این، کمترین خطر متوجه افرادیست که به طور مرتب خون خود را اهدا می‌کنند.

چنانچه خود را مستعد تجمع آهن می‌دانید، خطر بروز هرگونه مشکل را با موارد زیر به حداقل برسانید:

کاهش مصرف غذاهای سرشار از آهن از قبیل گوشت قرمز
اهدای خون به طور منظم
پرهیز از مصرف ویتامین C همراه با غذاهای سرشار آهن

با این وجود، چنانچه علائم تشخیص تجمع آهن در شما وجود ندارد، اساسا کاهش مصرف و جذب آهن توصیه نمی‌شود.

آهن و خطر ابتلا به سرطان
تردیدی وجود ندارد که تجمع آهن می‌تواند منجر به بروز سرطان، هم در انسان و هم در حیوانات، گردد.
از ظواهر امر پیداست که اهدای خون و از دست دادن خون این خطر را کاهش می‌دهد.
مطالعات مشاهده‌ایی حاکی از آن است که جذب بیش از حد آهن خون‌رنگزا خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را افزایش می‌دهد.
آزمایشات بالینی دال بر آن است که آهن خون‌رنگزای مکمل‌ها و گوشت قرمز شکل‌گیری ترکیبات سرطان‌زا موسوم به ان-نیتروسیل را در سیستم گوارشی افزایش می‌دهند.
ارتباط بین گوشت قرمز و ابتلا به سرطان از موضوعاتیست که نقل محافل علمی به شمار می‌رود. گرچه برخی از مکانیزم‌ها در توجیه این ارتباط محتمل به نظر می‌رسد، اما اغلب شواهد بر اساس مطالعات مشاهده‌ایی ارائه می‌گردد.

آهن و خطر ابتلا به عفونت
به نظر می‌رسد هم تجمع افراطی آهن در بدن و هم کمبود آن افراد را بیش از حد مستعد ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌نماید.

علت آن در دو مورد خلاصه می‌گردد:

سبستم ایمنی بدن از آهن کمک می‌گیرد تا باکتری‌های مضر را نابود سازد، بنابراین بدن مقداری آهن برای مبارزه با عفونت‌ها نیاز دارد
افزایش سطح آهن آزاد منجر به تحریک باکتری‌ها و ویروس‌ها برای رشد می‌گردد، بنابراین آهن بیش از حد می‌تواند نتایج معکوسی در بر داشته باشد و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد

چندین مطالعه در این زمینه حاکی از آن است که مکمل‌های آهن تکرر و شدت عفونت را افزایش می‌دهد، حال آنکه برخی مطالعات ادعا می‌کنند ارتباطی بین آنها وجود ندارد.
افرادی که از هموکروماتوز ارثی رنج می‌برند، بیش از دیگران در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند.
پیش از مصرف هرگونه مکمل آهن از سوی افرادی که در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند، تمام جوانب امر باید مد نظر گرفته شود و باید به تمام موارد خطرآفرین توجه گردد.
به طور خلاصه، مصرف آهن زیاد می‌تواند خطرآفرین باشد.
با این وجود، جز در مواردی که اختلال تجمع آهن وجود دارد، اساسا نیازی نیست نگران جذب آهن فراوان از رژیم غذایی خود باشید.
مصرف مکمل‌های آهن نیز داستان دیگری دارد. برای افرادی که از کمبود آهن رنج می‌برند، مفید است اما برای افرادی که کمبود آهن ندارد می‌تواند مضر باشد.
مکمل‌های آهن به هیچ وجه نباید خودسرانه و بدون توصیه‌‌ی پزشک مصرف شوند.