آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان
بیماریهای مختلفی ممکن است ریهها را درگیر کنند و تنفس فرد را با مشکل مواجه سازند مانند آسم، ذات الریه، سل، آنفولانزا و … . اما شاید بتوان گفت خطرناکترین آنها وضعیتی بهنام آمبولی ریه است؛ عارضهای که در صورت عدم رسیدگی بهموقع حتی میتواند به مرگ منجر شود. در این مقاله به بررسی آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان می پردازیم.
آمبولی ریه چیست؟
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: آمبولی ریه، انسداد در یکی از عروق در ریه است. آمبولی ریه در اکثر موارد توسط لختههای خونی ایجاد میشود که از پاها یا بهندرت سایر قسمتهای بدن به سمت ریهها حرکت میکنند (ترومبوز ورید عمقی).ازآنجاکه این لختهها جریان خون به ریه ها را مسدود میکنند، آمبولی ریه میتواند بسیار خطرناک باشد. با اینحال درمان سریع، خطر مرگ را تا حد زیادی کاهش میدهد. انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از ایجاد لختههای خون در پاها به محافظت از شما در برابر آمبولی ریه کمک خواهد کرد.
علائم آمبولی ریه
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: علائم آمبولی ریه بسته به آنکه چه میزان از ریهی شما درگیر شده باشد، اندازهی لختهها و اینکه آیا به یک بیماری قلبی زمینهای یا ریوی مبتلا هستید یا خیر، میتوانند بهشدت متفاوت باشند.علائم و نشانه های متداول آمبولی ریه عبارتند از:
- تنگی نفس: این علامت معمولا بهطور ناگهانی آغاز و همیشه با فعالیت بدنی شدیدتر میشود.
- درد قفسه سینه: ممکن است احساس کنید که دارید دچار حمله قلبی میشوید. این درد معمولا در هنگام کشیدن نفس عمیق (پلورزی)، سرفه کردن، غذاخوردن، خمشدن یا دولاشدن بدتر میشود و با انجام فعالیت بدنی شدیدتر خواهد شد اما با استراحتکردن از بین نمیرود.
- سرفه: ممکن است دچار سرفههایی شوید که با خلط خونی یا خلط با رگههای خون همراهاند.
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: سایر علائم و نشانههایی که میتوانند با آمبولی ریه ایجاد شوند عبارتند از:
- درد یا تورم پاها یا یکی از آنها، معمولا در ماهیچهی ساق پا؛
- پوست مرطوب یا بیرنگ (سیانوز)؛
- تب؛
- تعریق شدید؛
- ضربان قلب سریع یا نامنظم؛
- سبکی سر یا سرگیجه.
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: آمبولی ریه زمانی اتفاق میافتد که یک توده از مواد – اغلب یک لختهی خون – داخل یک شریان گیر میکند. این لختههای خون اغلب از وریدهای عمقی پاها میآیند. این عارضه به ترومبوز ورید عمقی (DVT) معروف است.در اکثر موارد، چندین لختهی خون در آمبولی ریه دخیلاند اما نه لزوما بهطور همزمان. بخشهایی از ریه که توسط شریانهای مسدودشده اداره میشدند، از خون تُهی میشوند و ممکن است ازبین بروند (مرگ بافت ریه). این وضعیت انفارکتوس ریوی نامیده میشود و باعث میشود که رساندن اکسیژن به سایر قسمتهای بدن برای ریهها دشوار شود.گاهی اوقات انسداد در عروق خونی توسط موادی به غیر از لختههای خون ایجاد میشود، مانند:
- چربی مربوط به مغز استخوانِ یک استخوان بلند شکسته؛
- کلاژن یا سایر بافتها؛
- بخشی از یک تومور؛
- حبابهای هوا.
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: اگرچه هر کسی ممکن است دچار لختههای خون و به دنبال آن آمبولی ریه شود اما عوامل خاصی میتوانند خطر ابتلای شما به این عارضه را افزایش بدهند.عواملی که احتمال ابتلا به آمبولی ریه را بیشتر میکنند:
۱. سابقهی پزشکی
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: اگر شما یا هر یک از اعضای خانوادهتان در گذشته به لختههای خون وریدی یا آمبولی ریه دچار شده باشید، خطر ابتلای شما به این وضعیت بیشتر خواهد شد. این ممکن است به علت اختلالات ارثی باشد که بر خون اثر میگذارند و آن را بیشتر مستعد لختهشدن میکنند.علاوه بر این برخی از بیماریها و درمانهای پزشکی نیز شما را در معرض خطر قرار میدهند، مانند:
- بیماری قلبی: بیماری قلبیعروقی بهویژه نارسایی قلبی، احتمال تشکیل لختههای خون را افزایش میدهد.
- سرطان: برخی سرطان ها – بهخصوص سرطان پانکراس (سرطان لوزالمعده)، سرطان تخمدان، سرطان ریه و بسیاری از سرطانهایی که دچار متاستاز شدهاند – سطوح موادی را که به تشکیل لختهی خون کمک میکنند، افزایش میدهند. شیمی درمانی نیز احتمال تشکیل لختهی خون را افزایش میدهد. در زنانی با سابقهی شخصی یا خانوادگی سرطان سینه که تاموکسیفن یا رالوکسیفن مصرف میکنند نیز احتمال تشکیل لختههای خون بیشتر است.
- جراحی: جراحی یکی از علل اصلی لخته شدن خون است. به همین علت برای پیشگیری از تشکیل لختهها ممکن است قبل و بعد از جراحیهای مهمی مانند تعویض مفصل زانو، داروهای خاصی به فرد داده شود.
۲. بیتحرکی طولانیمدت
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: احتمال تشکیل لختههای خون در طول دورههایی که فرد هیچگونه فعالیت بدنی ندارد، بسیار بیشتر خواهد شد، مانند:
- استراحت در رختخواب: درازکشیدن طولانیمدت در رختخواب پس از جراحی، حملهی قلبی، شکستگی پا، آسیبدیدگی یا هر نوع بیماری جدی، شما را بیشتر مستعد تشکیل لختههای خون میسازد. هنگامی که اندامهای تحتانی بهمدت طولانی افقی باشند، جریان خون وریدی کُند و خون در پاها جمع میشود.
- سفرهای طولانی: نشستن در یک وضعیت تنگ و فشرده (کمجا) در طول سفرهای هوایی یا زمینی طولانی، جریان خون در پاها را کُند میسازد که این امر در تشکیل لختههای خون نقش دارد.
۳. سایر عوامل خطر
- سیگارکشیدن: به دلایلی که هنوز کاملا مشخص نیست، مصرف دخانیات برخی افراد را مستعد تشکیل لختههای خون میکند، بهخصوص هنگامی که با سایر عوامل خطر همراه باشد. (روش ترک سیگار)
- داشتن اضافه وزن: داشتن اضافه وزن یا چاقی، خطر تشکیل لختهی خون را بهخصوص در خانمهایی که سیگار میکشند یا فشار خون بالا دارند، افزایش میدهد.
- مصرف مکمل استروژن: استروژن موجود در قرص های ضد بارداری و درمان جایگزینی هورمون، فاکتورهای انعقادی را در خون شما افزایش میدهد – بهخصوص اگر سیگار بکشید یا اضافه وزن داشته باشید.
- بارداری: فشاری که وزن کودک روی رگهای لگن وارد میکند، میتواند برگشت خون از پاها را کُند سازد. احتمال تشکیل لختههای خون با کُندشدن جریان خون یا جمعشدن خون در یک ناحیه افزایش مییابد.
تشخیص آمبولی ریه
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: تشخیص آمبولی ریه بهخصوص در افرادی که بیماری زمینهای قلبی یا ریوی دارند، دشوار است. به همین دلیل پزشک شما احتمالا یک یا چند مورد از آزمایشهای زیر را توصیه خواهد کرد:
۱. آزمایشهای خون
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: ممکن است پزشکتان برای تعیین میزان یک مادهی حلکنندهی لختهی خون بهنام D dimer، دستور انجام آزمایش خون را بدهد. سطوح بالای این ماده میتواند نشاندهندهی افزایش احتمال تشکیل لختهی خون باشد، گرچه عوامل دیگری نیز میتوانند باعث افزایش میزان D dimer شوند.آزمایشهای خون، مقدار اکسیژن و دیاکسید کربن خون را نیز اندازه میگیرند. وجود لخته در رگهای خونی ریههای شما ممکن است سطح اکسیژن را در خونتان کاهش بدهد. علاوه بر این، آزمایشهای خون مشخص میکنند که آیا شما اختلال انعقادی ارثی دارید یا خیر.
۲. تصویربرداری با اشعهی ایکس از قفسهی سینه
این روش غیرتهاجمی، تصاویری از قلب و ریههای شما را بر روی یک فیلم نشان میدهد. گرچه تصویربرداری با اشعهی ایکس نمیتواند آمبولی ریه را تشخیص بدهد و ممکن است حتی بهرغم وجود آمبولی ریه نرمال بهنظر برسد، اما قادر است احتمال وجود وضعیتهایی را که به این بیماری شباهت دارند، رد کند.
۳. سونوگرافی
یک روش غیرتهاجمی دیگر به نام سونوگرافی دوبلکس (گاهی اوقات اسکن دوبلکس یا سونوگرافی فشردهسازی نیز نامیده میشود) از امواج صوتی برای بررسی وجود لختههای خون در رگهای ران شما استفاده میکند.پزشک در این تست از یک دستگاه ترکهمانند به نام ترنسدیوسر (مبدل) برای هدایت امواج صوتی به رگهای تحت آزمایش استفاده میکند. این امواج سپس به ترنسدیوسر بازگردانده میشوند و توسط کامپیوتر به یک تصویر متحرک تبدیل میشوند. عدم وجود لختههای خون، احتمال DVT را کاهش میدهد. اگر عروق فوقانی ران شفاف (واضح) باشند، اولتراسونوگرافی قادر خواهد بود رگهای پشت زانوها را نیز برای بررسی لختههای باقیمانده اسکن کند. اگر لختههایی وجود داشته باشد، احتمالا بلافاصله درمان آغاز خواهد شد.
۴. سیتیاسکن مارپیچ (اسپیرال)
در یک سیتیاسکن اسپیرال (هلیکال)، اسکنر بهشکل مارپیچ دور بدن فرد میچرخد و تصاویر سهبعدی ایجاد میکند. این نوع سیتیاسکن، ناهنجاریهای داخل شریانهای ریهها را با دقت بسیار بیشتری نسبت به سیتیاسکنهای معمولی تشخیص میدهد. در برخی موارد برای مشخصکردن عروق ریوی، مواد کُنتراستزا (حاجب) بهصورت وریدی به فرد تزریق میشود.
۵. آنژیوگرافی ریه
این آزمایش، تصویر واضحی از جریان خون در شریانهای ریه فراهم میکند و دقیقترین روش برای تشخیص آمبولی ریه است اما به دلیل آنکه انجام آن به مهارت بالایی نیاز دارد و دارای ریسکهای بالقوه جدی است، معمولا هنگامی انجام میشود که سایر آزمایشات نتوانند تشخیص قطعی ارائه بدهند.در آنژیوگرافی ریه، یک لولهی انعطافپذیر (کاتتر) در داخل یک ورید بزرگ – معمولا در کشالهی ران – قرار داده میشود و از این طریق به داخل قلب و رگهای ریوی هدایت میشود. سپس یک رنگ مخصوص به داخل کاتتر تزریق میشود و همانطور که رنگ در امتداد شریانها در ریههای شما حرکت میکند، تصاویری با اشعهی ایکس گرفته میشود.یکی از خطرات این روش، تغییر موقت در ریتم قلب شماست. علاوه بر این، رنگ مورد استفاده ممکن است در افرادی که عملکرد کلیههایشان دچار ضعف است، باعث آسیب کلیوی شود.
۶. امآرآی
اسکنهای امآرآی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده میکنند. ازآنجاکه امآرآی هزینهی بالایی دارد، معمولا برای زنان باردار (برای جلوگیری از تابش اشعه به جنین) و افرادی بهکار میرود که کلیههای آنها ممکن است توسط رنگهای بهکاررفته در این تستها آسیب ببینند.
درمان آمبولی ریه
آمبولی ریه چیست از علائم تا تشخیص و درمان: هدف درمان، جلوگیری از بزرگتر شدن لختهی خون و پیشگیری از تشکیل لختههای خون جدید است. برای جلوگیری از عوارض جدی یا مرگ لازم است درمان بهسرعت آغاز شود.
۱. رقیقکنندههای خون (داروهای ضدانعقاد)
این داروها از تشکیل لختههای جدید جلوگیری میکنند و به بدن کمک میکنند لختههای فعلی را تجزیه کند. هپارین یک داروی ضدانعقاد پرکاربرد است که میتواند از طریق ورید یا در زیر پوست تزریق شود. این دارو بهسرعت اثر میکند و اغلب بهمدت چند روز با یک داروی ضدانعقاد خوراکی مانند وارفارین تجویز میشود تا زمانی که تأثیرش آغاز شود – که ممکن است چند روز طول بکشد.یک نوع جدیدتر از ضدانعقادها که به ضدانعقادهای خوراکی جدید (NOACs) معروفاند، برای درمان ترومبوآمبولی وریدی ازجمله آمبولی ریه، آزمایش و تأیید شدهاند. این داروها بهسرعت اثر میکنند و تداخل کمتری با سایر داروها دارند. برخی از (NOACs) میتوانند بدون همراهی هپارین تجویز شوند. با اینحال تمام داروهای ضدانعقادی دارای عوارض جانبی هستند که متداولترین آنها خونریزی است.
۲. داروهای حلکنندهی لخته (ترومبولیتیکها)
با وجود اینکه لختههای خون معمولا خودشان حل میشوند اما برخی از داروهای وریدی میتوانند به حلشدن سریعتر آنها کمک کنند. ازآنجاکه این داروهای حلکنندهی لخته ممکن است باعث خونریزی شدید و ناگهانی شوند، معمولا فقط در شرایط بسیار جدی و وخیم بهکار میروند.
۳. برداشتن لخته
اگر شما یک لختهی بسیار بزرگ و خطرناک در ریهتان داشته باشید، پزشک ممکن است برداشتن آن را توصیه کند. این کار از طریق یک لولهی نازک و منعطف (کاتتر) که از میان رگهای خونی شما هدایت میشود، صورت میگیرد.
۴. فیلتر رگ
یک کاتتر میتواند برای قراردادن فیلتر در ورید اصلی قلب – بهنام بزرگ سیاهرگ پایینی – که از پاهای شما به سمت راست قلبتان میرود، بهکار رود. این فیلترها میتوانند جلوی حرکت لختهها به سمت ریهها را بگیرند. این روش معمولا در شرایطی بهکار میرود که فرد نمیتواند داروهای ضدانعقاد مصرف کند یا داروی ضدانعقاد بهخوبی یا بهسرعت اثر نمیکند. هنگامی که دیگر به برخی از فیلترها نیاز نباشد، میتوانند بیرون آورده شوند.
منبع: وبسایت چطور
مطالب بیشتر:
روماتیسم چیست علائم ، سن شیوع و درمان آن
علائم علت عوارض و درمان بیماری لوپوس
علل علائم تشخیص عوارض و درمان روماتیسم مفصلی